Jaką postać leku wybrać?

W aptekach możemy znaleźć leki pod wieloma różnymi postaciami.

Do stosowania doustnego możemy spotkać się z:

• tabletkami,
• drażetkami,
• kapsułkami, czy
• syropami.

Do stosowania przezskórnego z:

• aerozolami,
• maściami,
• kremami,
• żelami, czy
• roztworami.

Wszystkie te postaci leków są nam jak najbardziej potrzebne. Nie służą jedynie temu, aby przyciągnąć uwagę kupujących.

Czy któraś postać leku jest najlepsza?

Każda postać leku jest stosowana w innych sytuacjach i każda ma wady jak i zalety. Nie można więc powiedzieć, że któraś jest w każdej sytuacji lepsza od innych. Zawsze postać leku powinno się dostosować do konkretnego pacjenta i konkretnej sytuacji. Jak to wygląda w praktyce?

Jeśli mamy problem z połykaniem, dużo lepszym pomysłem jest zmienić postać leku z tabletek na zawiesinę lub z tabletek do połykania na tabletki to sporządzenia zawiesiny doustnej niż samemu w domu próbować kruszyć, rozgryzać, żuć czy łamać tabletki. 

Równie ważny jest styl życia. Jeśli dużo czasu spędzamy poza domem poinformujmy o tym naszego lekarza. W takiej sytuacji lepszym dla nas rozwiązaniem będzie przyjmowanie tabletek do połykania niż, np. tabletek musujących, których nie będziemy mieli gdzie rozpuścić.

Pamiętajmy, że praktycznie w każdej sytuacji jest jakaś alternatywa, że nawet jeśli nie możemy stosować leków doustnie, np. ze względu na silne wymioty, jest wiele leków, które mogą być podawane doodbytniczo lub transdermalnie. Zawsze przed wyborem formy leku dobrze jest przemyśleć czego oczekujemy i co będzie się najlepiej w naszej sytuacji sprawdzało.

Pamiętajmy, że im wygodniejsza w stosowaniu będzie forma leku, tym większe szanse, że doprowadzimy kurację do końca i będziemy leki przyjmować regularnie. Mówmy więc lekarzowi o wszystkich naszych preferencjach. Jeśli to tylko możliwe, powinny one zostać uwzględnione. 

LEKI DO STOSOWANIA DOUSTNEGO

Wydaje się, że nie ma w tym nic skomplikowanego. Każdy przecież wie jak wygląda tabletka czy kapsułka. Nie wszyscy zdają sobie jednak sprawę, że niektóre tabletki i kapsułki mogą mieć naprawdę skomplikowaną budowę i zażywając je trzeba przestrzegać kilku zasad.

Tak naprawdę istnieje kilkadziesiąt rodzajów tabletek i kapsułek. Są to postacie leków, które bardzo silnie się zmieniają, ewoluują i rozwijają. Są też najpopularniejszą postacią leków. Wynika to z łatwości w podaniu (także w czasie podróży czy w pracy) oraz dłuższej trwałości i braku nieprzyjemnego smaku w porównaniu z wieloma lekami w postaci płynnej. Musimy bowiem pamiętać, że postacie płynne są z reguły mniej trwałe i mogą być kłopotliwe w przypadku podawania poza domem. Dodatkowo tabletki i kapsułki mają już odmierzoną dawkę substancji czynnej. W każdej pojedynczej kapsułce czy tabletce znajduje się taka sama ilość tej substancji. W przypadku syropów, roztworów czy zawiesin to my odmierzamy dawkę samodzielnie. W takiej sytuacji łatwiej nam się pomylić, źle przeliczyć i zastosować niewłaściwą.

TABLETKI

Ich wytwarzanie polega na sprasowaniu pod dużym ciśnieniem substancji składowych (czyli substancji leczniczej i substancji pomocniczych).

Tabletki są o tyle wygodną formą leku, że zawierają już dokładnie odmierzoną i poporcjowaną dawkę substancji aktywnej.

W przypadku zwykłych tabletek sprawa jest dość prosta. Oprócz kilku wyjątków (tych w których mamy bardzo małą ilość substancji czynnej lub istnieje niewielka rozpiętość między dawką terapeutyczną, a toksyczną) można je spokojnie dzielić i zawsze połykając otrzymamy taką samą dawkę leku. Sprawa się trochę komplikuje w przypadku tabletek o zmodyfikowanym uwalnianiu. Zażywając je musimy zwrócić uwagę na kilka aspektów, bowiem ich budowa i sposób działania są już znacznie bardziej skomplikowane. Dlatego zaraz krótko je omówimy.

DRAŻETKI, KAPSUŁKI

Drażetki to tabletki, które otoczone są otoczką cukrową.

Kapsułki to postać leku, w której substancja czynna i substancje pomocnicze zamknięte są w specjalnej osłonce. Kapsułki również mogą mieć skomplikowaną budowę i również mogą być formą leku o przedłużonym lub opóźnionym działaniu. Wyróżniamy kapsułki twarde i miękkie. Do przygotowania kapsułek w przeciwieństwie do tabletek nie używamy nacisku. Kapsułki nie są sprasowywane, dlatego w kapsułce można zamknąć np. probiotyki, których nie znajdziecie na aptecznych półkach w postaci tabletek. Można w nich również zamknąć nieprzyjemną w smaku płynną postać leku. Kapsułki są też z reguły chętniej wybieraną formą leku niż tabletki ze względu na łatwiejsze połykanie.  

TABLETKI O ZMODYFIKOWANYM UWALNIANIU

To tabletki, które znacznie poprawiły komfort farmakoterapii. Dzięki swojej specjalnej budowie, mogą uwalniać substancję leczniczą:

– albo z opóźnieniem (np. tabletki dojelitowe)

– albo równomiernie przez długo okres czasu (tabletki o przedłużonym uwalnianiu), co pozwala pacjentom przyjmować zazwyczaj jedną tabletkę dziennie zamiast kilku

– albo w przyspieszony sposób, gdy zależy nam na szybkim czasie działania (np. te ulegające rozpadowi w jamie ustnej) 

Tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu występują zarówno wśród leków sprzedawanych na receptę jak i tych bez recepty. Dlatego warto wiedzieć jak je rozpoznać i jakich zasad należy przestrzegać podczas ich przyjmowania. 

RODZAJE TABLETEK O ZMODYFIKOWANYM UWALNIANIU

1. Tabletki dojelitowe

2. Tabletki o przedłużonym uwalnianiu

3. Tabletki o przyspieszonym uwalnianiu 

TABLETKI DOJELITOWE

Oprócz tradycyjnych tabletek wyróżniamy też takie, które posiadają specjalną otoczkę. Otoczka ta może po prostu maskować nieprzyjemny smak lub ułatwiać połykanie, ale może też mieć specjalną funkcję – opóźnienie wchłaniania substancji czynnej. Takie tabletki nazywamy dojelitowymi.

Tabletki dojelitowe to ten rodzaj tabletek, z którym część osób ma problem. Często pada pytania. „Dojelitowe? To jak je brać?” Od razu odpowiem, że doustnie. Zwrot „dojelitowe” informuje nas po prostu, że tabletka ma specjalną otoczkę, która sprawia, że substancja czynna nie uwalnia się w żołądku, który ma kwaśne pH (otoczka nie rozpuszcza się tam), ale dopiero w miejscu działania, czyli w jelicie.

UWAGA!!! Tabletek dojelitowych nie dzielimy, bowiem naruszenie otoczki może spowodować wcześniejsze uwolnienie substancji. Wyjątkiem są tabletki dojelitowe, na których widnieje wyraźna kreska do podziału. W takich przypadkach producent zadbał, żeby podział tabletki nie naruszył właściwości otoczki. Poza tym tabletki takie powinny być popijane tylko i wyłącznie wodą. Pamiętajmy również, że w przypadku tych tabletek spodziewany efekt farmakologiczny może nastąpić z opóźnieniem.

Jakie substancje mogą występować w postaci tabletek dojelitowych? Te, które są wrażliwe na działanie soku żołądkowego, te które mogą podrażniać żołądek oraz te, które wykazują działanie miejscowe w jelicie. Mogą to być, np. takie leki jak pantoprazol, niektóre leki przeciwbólowe, czy chociażby niektóre postaci magnezu. 

TABLETKI O PRZEDŁUŻONYM UWALNIANIU

Są to tabletki, w których została zastosowana specjalna technologia sprawiająca, że substancja lecznicza nie jest uwalniana w całości od razu, ale przez długi okres czasu, nawet przez kilkanaście godzin. Sprawia to, że tabletki te można przyjmować raz dziennie zamiast uciążliwego kilkukrotnego stosowania w ciągu doby.

Takie tabletki mają w nazwie dopisek SR, SL, TR, MR, CR, ER, XL lub XR.

UWAGA!!! Tabletek o przedłużonym uwalnianiu nie dzielimy, chyba że istnieje specjalna kreska umożliwiająca ten podział. Dlaczego? Bowiem ze względu na stopniowe uwalnianie substancji czynnej zawierają one z reguły większą jej dawkę, która w wyniku uszkodzenia budowy tabletki wchłonięta zostałaby za jednym razem. Poza tym tabletek tych nie wolno popijać gorącymi płynami, bowiem to również może grozić jej uszkodzeniem i uwolnieniem całej substancji jednocześnie. Zdecydowanie nie popijamy ich też alkoholem. Warto również zwrócić uwagę, że niektóre tabletki o zmodyfikowanym uwalnianiu, w których wykorzystany jest system matrycowy (szkieletowy) są wydalane w niezmienionym kształcie. Oznacza to, że w kale możemy zaobserwować szkielet tabletki. Jest to zupełnie normalne i prawidłowe w tych rodzajach tabletek. 

TABLETKI DOJELIOWE A TE O PRZEDŁUŻONYM UWALNIANIU

W przypadku tabletek dojelitowych substancja lecznicza uwalniana jest dopiero w jelicie, ale uwalniana jest tam w sposób niekontrolowany. Następuje więc tu tylko opóźnienie w uwolnieniu substancji czynnej, ale gdy już do tego uwolnienia dojdzie, uwalniana jest od razu cała dawka.

W przypadku tabletek o przedłużonym uwalnianiu spowolnione uwalnianie występuje na całej długości przewodu pokarmowego. Za ten efekt mogą odpowiadać różne elementy budowy tabletki.

Istnieją również tabletki i kapsułki zarówno o przedłużonym jak i opóźnionym uwalnianiu. Łączą one cechy obydwu form leku. 

SYSTEM FLOTACYJNY HBS

Ciekawym rozwiązaniem jeśli chodzi o technologię postaci leku jest również system flotacyjny czyli HBS. Jest to system, który ma na celu przedłużenie przebywania leku w żołądku. Zjawisko flotacji utrzymuje kapsułkę na powierzchni treści żołądkowej i uniemożliwia przemieszczanie jej do dwunastnicy. Przykładem leku wykorzystującego ten system jest na przykład pewien lek stosowany w leczeniu choroby Parkinsona. Pamiętajmy, że kapsułek HBS również nie możemy dzielić ani rozgryzać.

TABLETKI O SZYBKIM POCZĄTKU DZIAŁANIA

Czasem sytuacja wymaga tego, aby zastosować tabletkę, w przypadku której efekt terapeutyczny nastąpi bardzo szybko.

Są to wszystkie tabletki, które ulegają rozpadowi w jamie ustnej lub sporządza się z nich zawiesinę doustną o następujących skrótach: Dis, QUICKTAB, SL, Swift, ODT, Instant, Oro, Melt.

Czasem wybór takiej postaci leku jest również korzystny u pacjentów, którzy mają problem z połykaniem, np. u osób starszych, u pacjentów leżących czy u pacjentów z podrażnieniem przełyku.

TABLETKI PODJĘZYKOWE

Zazwyczaj tabletki podjęzykowe używane są w sytuacjach gdy zależy nam na szybkim działaniu leku. Efekt terapeutyczny w przeciwieństwie do tradycyjnych tabletek do połykania zachodzi bowiem bardzo szybko. Dzieje się tak dlatego, że substancja lecznicza wchłania się bezpośrednio przez błonę śluzową jamy ustnej do krwioobiegu. Tabletki podjęzykowe jak sama nazwa wskazuje należy umieścić pod językiem i poczekać, aż rozpuszczą się w ślinie. Dlaczego akurat pod językiem? Ponieważ tam nabłonek jest najcieńszy i najsilniej ukrwiony dlatego wchłanianie zachodzi najszybciej. W postaci tabletek podjęzykowych występują obecnie niektóre leki homeopatyczne czy hormony takie jak luteina.

Tabletki podjęzykowe często oznaczone są skrótem SL od ang. sublingual.

PŁYNNE POSTACIE LEKU

Do głównych zalet tych postaci leku należy niewątpliwie fakt, że charakteryzują się one szybkim początkiem działania. Poza tym są wykorzystywane chętnie do leczenia dzieci, które nie są w stanie połknąć tabletki czy kapsułki, a także u wszystkich innych osób, które mają problem z połykaniem.

Do ich głównych wad natomiast możemy zaliczyć ich nietrwałość zarówno fizykochemiczną jak i mikrobiologiczną. W związku z tym, żeby możliwy był ich transport i odpowiednio długie przechowywanie z reguły dodaje się do nich więcej substancji pomocniczych takich jak, np. konserwanty. Poza tym w przypadku płynnych postaci leków nie mamy poporcjowanych dawek, musimy je sobie sami odmierzyć, co stwarza większe ryzyko popełnienia błędu.

Płynne postacie leku – zawiesiny doustne

Zawiesiny doustne są ważną postacią leku, przy stosowaniu której trzeba przestrzegać pewnych zasad. Pamiętajmy, że najczęściej antybiotyki doustne i leki przeciwgorączkowe dla dzieci są w formie zawiesin. Co to dla nas oznacza? Że substancja czynna nie rozpuszcza się, a jedynie jest zawieszona. W związku z tym będzie miała tendencję do osadzania się na dnie. Jeśli więc nie wymieszamy dobrze całości przed użyciem, spowoduje to, nierównomierny jej rozkład i zażycie, albo zbyt dużej, albo zbyt małej dawki leku. Czytajmy dobrze oznaczenia na opakowaniach leków. Jeśli jest tam napisane, że mamy do czynienia z zawiesiną doustną, koniecznie wymieszajmy ją przed zażyciem.  Pamiętajmy również, że zawiesiny nie są stabilną postacią leku. Z reguły ich termin przydatności do spożycia wynosi około kilkunastu dni. Czasem trzeba też przechowywać je w specjalnych warunkach np. w lodówce. 

POSTACI NIESTOSOWANE DOUSTNIE

Większość osób zdecydowanie najchętniej wybiera postacie doustne. Zdarzają się jednak takie sytuacje, w których nie możemy takich leków zastosować. Dzieje się tak np. w przypadku silnych wymiotów. Wtedy warto sięgnąć po inne postacie leków. Do najważniejszych należą czopki. Na co powinniśmy szczególnie uważać sięgając po preparaty stosowane doodbytniczo?

Wydaje się, że nie ma nic skomplikowanego w ich przyjmowaniu. Musimy jednak pamiętać o jednej ważnej kwestii. Czopków nigdy nie dzielimy. Substancja czynna jest w nich bowiem nierównomiernie rozłożona. W związku z tym dzielenie może spowodować, że jedna dawka substancji leczniczej będzie za duża, a druga zbyt mała. 

Najważniejszą zaletą stosowania czopków jest to, że dość szybko zaczynają działać. Poza tym można je podać u osób, które mają wymioty i nie są w stanie przyjąć leków w żadnej doustnej postaci.