Czy paracetamol jest zawsze bezpieczny? – postępowanie przy zatruciu

To jeden z najważniejszych cytatów, z którymi mamy do czynienia w farmacji. A nie znalazł się tu przypadkowo. Idealnie oddaje on to, o czym chciałyśmy Wam dzisiaj opowiedzieć w kontekście paracetamolu.

Jest to lek, na temat którego krążą skrajnie różne opinie. Co jakiś czas przez media przelewa się fala informacji na temat ilości osób z uszkodzeniem wątroby w wyniku jego przedawkowania i pojawia się fala strachu. Skoro tyle zatruć, to musi być niebezpieczny. Z drugiej strony gdy tylko ta fala mija pojawiają się znowu opinie, że jest to jeden z najbezpieczniejszych leków przeciwbólowych. Jak więc jest z nim naprawdę?

Bez wątpienia jest to jeden z najbardziej znanych i najczęściej używanych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Występuje on w większości łączonych leków stosowanych na objawy przeziębienia i grypy, a także w wielu lekach przeciwbólowych i to zarówno sam jak i w połączeniu z różnymi innymi substancjami.

Dlaczego paracetamol jest aż tak popularny?

Jego popularność wynika głównie z tego, że ma on inny mechanizm działania niż leki przeciwbólowe należące do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZtów). Oznacza to, że może być stosowany w tych przypadkach, w których tamte leki są przeciwwskazane. A takich sytuacji jest całkiem sporo. Paracetamol można bezpiecznie stosować w chorobie wrzodowej żołądka, u osób z nadciśnieniem czy osób stosujących leczenie przeciwzakrzepowe.

Dlaczego tak często dochodzi do zatrucia?

Tak jak wspomniałyśmy paracetamol wchodzi w skład bardzo dużej ilości leków. Jeśli ktoś nie przeczyta składu (wiele osób nie czyta ulotek leków), a weźmie kilka różnych tabletek przeciwbólowych, bo wcześniejsze jego zdaniem nie zadziałały, może w bardzo łatwy sposób przedawkować tę substancję, która w normalnych warunkach i prawidłowo przyjmowana jest uważana za jedną z bezpieczniejszych substancji przeciwbólowych.

Drugim powodem, dla którego tak często dochodzi do przedawkowania tego leku są próby samobójcze. Ludzie myślą, że po spożyciu na raz dużej ilości tabletek nastąpi bezbolesna śmierć, że zasną nie czując bólu. Prawda jest zupełnie inna. Po przedawkowaniu paracetamolu śmierć nie następuje od razu, tylko po paru dniach i poprzedzają ją bardzo nieprzyjemne objawy. Dodatkowo, co bardzo ważne przy przedawkowaniu tego leku, pierwszego dnia objawy są znikome, a więc pacjent może nawet myśleć, że się nie powiodło i nic mu nie jest. Ciężkie uszkodzenie wątroby następuje dopiero w 2 lub 3 dobie, kiedy to na leczenie jest już za późno.

W ciągu ostatnich kilku lat doszedł jeszcze trzeci powód. Zdarzało się, że sporo młodych osób lądowało na oddziałach toksykologicznych po przedawkowaniu właśnie tego leku. Dlaczego? Bowiem pojawiły się badania, że paracetamol tłumi emocje i znieczula na nie. Wielu nastolatków próbowało to wykorzystać, nie zdając sobie jednak sprawy z niebezpieczeństwa związanego z jego przedawkowaniem.

W jaki sposób paracetamol może powodować uszkodzenie wątroby?

Paracetamol w dawkach terapeutycznych jest lekiem bezpiecznym. Większa jego ilość jest w wątrobie przekształcana do nieaktywnych metabolitów i w takiej postaci bezpiecznie wydalana z moczem. Tylko około 5% ulega przemianie do uszkadzającego wątrobę NAPQI. Normalnie jednak nie musimy się tym martwić, bowiem metabolit ten jest szybko unieczynniany przez zawarte w wątrobie zapasy glutationu. Problem zaczyna się dopiero wówczas gdy spożyjemy na raz zbyt dużą dawkę paracetamolu. Wtedy zapasy glutationu mogą się wyczerpać i NAPQI będzie wykazywał toksyczne działanie na wątrobę.

Jaka jest dawka bezpieczna?

Przyjmuje się, że prawidłowa dawka jednorazowa dla osoby dorosłej ważącej do 50 kg wynosi 500 mg (najczęściej 1 tabletka), natomiast dla osoby ważącej więcej – 1000 mg (najczęściej 2 tabletki). Poza tym ważne jest, aby nie przekroczyć maksymalnej dawki dziennej, która wynosi 4 g.

Kto powinien szczególnie uważać na paracetamol?

Co ciekawe małe dzieci do lat 6 są mniej narażone na toksyczne działanie paracetamolu. Dla nich ten lek jest nawet bezpieczniejszy niż dla dorosłych i starszych dzieci, bowiem ze względu na niedojrzałość pewnych mechanizmów powstaje u nich znacznie mniej toksycznego NAPQI, który do tego, jeśli nawet powstanie, jest szybko usuwany przez większe ilości glutationu zlokalizowane w wątrobie.

W przypadku dorosłych nie ma tych mechanizmów ochronnych, dlatego to oni powinni szczególnie uważać, żeby nie przedawkować tego leku. A kto zwłaszcza?

• przede wszystkim osoby nadużywające alkoholu. U nich znacznie mniejsze dawki niż normalnie mogą powodować uszkodzenie wątroby.
• drugą grupą osób są osoby niedożywione, osoby z małą masą ciała oraz osoby intensywnie się głodzące.
• trzecią grupą osób są osoby z niewydolnością wątroby lub nerek. U nich również może dojść do przedawkowania nawet przy dawkach uważanych normalnie za bezpieczne.

Jakie są objawy zatrucia paracetamolem?

Zatrucie przebiega najczęściej w 4 fazach:

1. (0 – 24 godziny) – objawy, które mogą się pojawić to złe samopoczucie, nudności, bóle brzucha, bladość, osłabienie. U niektórych pacjentów okres ten jest bezobjawowy.
2. (24 – 72 godziny) – w tym okresie objawy obserwowane wcześniej mogą ulec zmniejszeniu za to pojawia się wzrost aktywności transaminaz, INR, bilirubiny – możemy obserwować żółtaczkę, świąd skóry, zaburzenia świadomości i senność (są to objawy uszkodzenia wątroby).
3. (72 – 96 godzin) – rozwija się pełnoobjawowa niewydolność wątroby – nasila się żółtaczka i zaburzenia świadomości, dochodzi do niewydolności nerek, obniża się ciśnienia i mogą się pojawić zaburzenia rytmu serca.
4. (96 godzin – 2 tygodnie) – jeśli pacjent przeżyje poprzednią fazę, następuje etap regeneracji wątroby i powolnego zdrowienia.

Co jest odtrutką?

Osobę, którą podejrzewamy o przyjęcie zbyt dużej ilości paracetamolu powinniśmy natychmiast przetransportować do szpitala. Jeśli od przyjęcia leku nie minęło więcej niż 3 godziny powinno się sprowokować wymioty. Jeśli będziemy zwlekać i chory nie dostanie się na czas do szpitala, może dojść do trwałego uszkodzenia wątroby, a nawet śmierci.

UWAGA: Istnieje odtrutka na paracetamol. Jest to N-acetylocysteina. Popularny lek używany często podczas kaszlu znany m.in. jako ACC. Pamiętajmy jednak, że N-acetylocysteinę powinno się podać dożylnie i to w dużej ilości (przez pierwsze około 20 minut w dawce nawet 150 mg/kg masy ciała, następnie dawkę się zmniejsza). Dlatego tak ważne jest przetransportowanie do szpitala zanim dojdzie do nieodwracalnego uszkodzenia wątroby. Jeśli chory otrzyma N-acetylocysteinę w ciągu pierwszych 8-10 godzin od spożycia tak dużej dawki paracetamolu, istnieje praktycznie 100% pewność, że nie dojdzie do uszkodzenia wątroby. Jeśli leczenie rozpocznie się później takiej pewności już nie ma.

Podsumowanie

Jak widzimy paracetamol jest dość problematycznym lekiem. Z jednej strony jeden z bezpieczniejszych i chętniej polecanych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych nawet dla niemowląt i kobiet w ciąży. Z drugiej to lek, który bardzo łatwo jest przedawkować ze względu na to, że występuje pod bardzo różnymi nazwami handlowymi. Dlatego jeszcze raz zachęcamy Was do uważnego czytania ulotek i zażywania leków zgodnie z nimi, aby nie wyrządzić sobie krzywdy.

O paracetamolu już pisałyśmy: Czy Ty też popełniasz typowy błąd łącząc alkohol z tymi lekami?. Natomiast, jeśli interesuje Cię temat uzależnienia od leków zapraszamy tutaj: Uzależnienie od leków bez recepty. Czy jest możliwe?