Pokrzywa zwyczajna – zwykła roślina o niezwykłych właściwościach

Czy kiedyś zastanawialiście się, co może kryć w sobie ta niepozornie wyglądająca roślina, której większość z nas unika ze względu na parzące właściwości? Tak naprawdę nie ma osoby, która jej nie zna. Każdy kto choć raz poczuł na własnej skórze jak parzy, bardzo szybko nauczył się ją rozpoznawać. Z reguły już od najmłodszych lat jesteśmy ostrzegani, żeby się do niej nie zbliżać. A trzeba przyznać, że to niezbliżanie się jest dość trudne, bo zioło to rośnie niemal wszędzie. Z dzieciństwa pamiętam moją babcię, która często zrywała pokrzywy jako wzbogacenie paszy kurczaków albo suszyła ją w domu i przygotowywała z niej herbatki. Wtedy jeszcze nie wiedziałam jak cennym jest ona źródłem witamin i minerałów oraz że może wykazywać działania: przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwbólowe, przeciwzapalne czy obniżające poziom kwasu moczowego w organizmie.

Obecnie, pokrzywa zdecydowanie wróciła do łask. Jej właściwości wykorzystuje zarówno medycyna jak i kosmetologia. Oprócz tego, pokrzywa zwyczajna coraz częściej gości też na naszych stołach, stając się składnikiem sałatek czy zup.

Co to za roślina i skąd to pieczenie po jej dotknięciu?

Pokrzywa Zwyczajna (Urtica Dioica), a z angielskiego Stinging Nettle, powszechnie występuje niemal na całym świecie z wyjątkiem kręgu polarnego. Jej charakterystyczną cechą są ostre włoski pokrywające roślinę, które zawierają kwas mrówkowy i histaminę. Tak, kwas mrówkowy to ten sam, który występuje w jadzie mrówek. Nic więc dziwnego, że po dotknięciu liści pokrzywy możemy poczuć szczypanie i swędzenie oraz zaobserwować zaczerwienienie. Wszystkie te objawy mogą trwać nawet do 12 godzin. Jest to wypracowany przez tę roślinę sposób na obronę przed intruzami i jest to niezwykle skuteczny sposób.

Jak uprawiać pokrzywę zwyczajną?

Jeśli chcesz korzystać z prozdrowotnych właściwości pokrzywy możesz uprawiać ją tak samo jak inne zioła. Pokrzywa lubi wilgotną ziemię i słońce, ale tak naprawdę nie ma specjalnych wymagań glebowych. Dlatego jej uprawa jest bardzo łatwa. Spokojnie można ją przycinać około 3-4 razy w ciągu roku.

Kiedy i jak zbierać pokrzywę?

1. Zbierając pokrzywę upewnijmy się najpierw, że to na pewno ona, a nie podobnie do niej wyglądająca jasnota biała. Jasnota nazywana jest nawet białą pokrzywą, ze względu na podobny wygląd. Najłatwiej obie rośliny rozróżnić po kwiatach. Jasnota ma kwiaty białe, podczas gdy kwiatostany pokrzywy są wydłużone, zwisające, żółto-zielone. Jeśli jednak nie ma pory kwitnienia, polecamy po prostu dotknąć liści. Pokrzywa w przeciwieństwie do jasnoty parzy (zdjęcia do porównania obydwu roślin zostały przedstawione poniżej).
2. Kiedy już upewnimy się, że mamy do czynienia z pokrzywą pamiętajmy, że mimo iż rośnie ona praktycznie wszędzie, to nie wszędzie warto ją zbierać. Na pewno unikajmy zbierania pokrzywy rosnącej przy drogach, gdzie przejeżdża dużo samochodów ze względu na większe zanieczyszczenia.
3. Liście i ziele pokrzywy najlepiej zbierać przed kwitnieniem (kwiecień i maj) oraz suszyć w cieniu, w przewiewie lub suszarniach.
4. Najcenniejsze są liście młodej pokrzywy, ponieważ zawierają największą ilość witamin. Młoda pokrzywa jest też najchętniej wykorzystywana kulinarnie, bowiem jest najdelikatniejsza (często stosowana jako dodatek do sałatek).
5. Zanim jednak dodamy pokrzywę do potraw, najpierw powinniśmy ją sparzyć, aby pozbawić ją parzących właściwości. Pokrzywa przestanie parzyć również po wysuszeniu.
6. Korzenie rośliny wykopuje się jesienią lub wczesną wiosną i suszy w temp do 40 stopni C. Trzeba jednak pamiętać, że korzenie pokrzywy mają inne właściwości niż ziele.

Biorąc pod uwagę właściwości pokrzywy przed przystąpieniem do zbierania warto zaopatrzyć się w nożyczki i rękawice chroniące przed poparzeniem 🙂

Pokrzywa zwyczajna, a jasnota

Jak suszyć i przechowywać ususzoną pokrzywę?

Pokrzywę suszymy w cieniu i w przewiewie.

1. Po zebraniu pokrzywy płuczemy ją i dokładnie osuszamy. Możemy wykorzystać suszarkę do sałaty.
2. Rozkładamy pokrzywę na talerzach, tacach, deskach do krojenia, itp. Pokrzywę należy rozłożyć luźno. Jeśli będzie miała za ciasno może nam zapleśnieć.
3. Pokrzywę do suszenia stawiamy w miejscu przewiewnym (znowu ze względu na pleśń) oraz ciemnym (światło powoduje, że uciekają z niej olejki eterycznie i traci ona sporo ze swoich właściwości zdrowotnych).
4. Co kilka godzin przekręcamy pokrzywę żeby równomiernie się suszyła.
5. Po wysuszeniu pokrzywę przechowujemy w szczelnie zamkniętych pojemnikach, w ciemnych szafkach, itp. (znowu chronimy przed dostępem światła, żeby nasze zbiory zachowały długo swoje walory zdrowotne).

W jakie składniki bogata jest pokrzywa zwyczajna?

Pokrzywa jest bogata w:

• związki mineralne – potas, wapń i magnez,
• witaminy: K, B, C, E,
• flawonoidy,
• kwasy organiczne,
• aminy biogenne: acetylocholina, histamina, serotonina, tryptamina, betaina,
• fitosterole.

Jakie wykazuje działanie?

• przeciwbakteryjne, antyoksydacyjne, przeciwbólowe, przeciwzapalne i obniżające poziom kwasu moczowego w organizmie. Właśnie te właściwości próbuje się wykorzystać w leczeniu artretyzmu.
• lekko moczopędne, a także wyraźnie zwiększające eliminację szkodliwych produktów przemiany materii.
• obniżające nieznacznie poziom cukru we krwi, co próbuje się wykorzystać w leczeniu cukrzycy. Jeśli masz podwyższony poziom cukru we krwi warto to wykorzystać. Jeśli jednak stosujesz leki przeciwcukrzycowe koniecznie skonsultuj z lekarzem stosowanie pokrzywy.
• zwiększające poziom hemoglobiny i ilość czerwonych krwinek. To z kolei próbuje się wykorzystywać w leczeniu niedokrwistości.
• zarówno liście jak i korzenie pokrzywy wykazują działania: obniżające ciśnienie krwi, wzmacniające mieszki włosowe, przeciwłupieżowe oraz przeciwłojotokowe.

Jak dawki pokrzywy stosować?

Arthritis Foundation podaje, że:

• herbatę – 1 filiżankę 3 razy dziennie
• nalewkę – 1 – 4 ml 3 razy dziennie
• liśćmi pokrzywy możemy także okładać bezpośrednio skórę

W jakich dolegliwościach może nam pomóc pokrzywa?

– w łagodzeniu dolegliwości związanych z artretyzmem

Włoski pokrzywy zwyczajnej zawierają substancje, które mają przeciwbólowe i przeciwzapalne właściwości. To znaczy, że pokrzywa mogłaby redukować ból i stan zapalny w takich chorobach jak np. artretyzm. Potwierdzają to przeprowadzone badania. Wciąż jednak ilość tych przeprowadzonych na ludziach jest za mała, aby całkowicie potwierdzić pozytywny wpływ pokrzywy zwyczajnej w tym schorzeniu.

– w łagodzeniu objawów sezonowej alergii

Liście pokrzywy zwyczajnej są chętnie wykorzystywane do łagodzenia objawów sezonowej alergii. Jednak aktualne dowody na skuteczność tej rośliny w łagodzeniu tych objawów nie są jednoznaczne. Badacze zalecają więc przeprowadzenie dalszych badań, co potwierdza The National Center for Complementary and Integrative Health, twierdząc, że aktualnie nie ma wystarczających dowodów naukowych na skuteczność pokrzywy zwyczajnej w łagodzeniu objawów alergii, ale wciąż czekamy na dalsze badania w tym kierunku.

– w leczeniu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH)

Korzeń pokrzywy może spowolnić rozrost prostaty u mężczyzn z BPH poprzez oddziaływanie na poziom hormonów. Zmniejsza on u mężczyzn dolegliwości związane z rozrostem prostaty, co potwierdza m.in. randomizowane badanie kliniczne z 2013 r., w którym podawano badanym przez 8 tygodni pokrzywę zwyczajną, albo placebo. Zaobserwowano znaczące zmniejszenie dolegliwości u mężczyzn otrzymujących pokrzywę, w porównaniu z mężczyznami otrzymującymi placebo.

– we wspomaganiu leczenia cukrzycy

Istnieje kilka dowodów sugerujących, że pokrzywa zwyczajna może być pomocna w leczeniu cukrzycy, nadal jednak większość badań ograniczona jest do zwierząt. Badania, które przeprowadzone były z udziałem osób z cukrzycą typu 2, wykazały, że stosowanie wyciągu z pokrzywy łącznie z tradycyjnym leczeniem, może pomóc w obniżaniu poziomu cukru we krwi. Nadal jednak brakuje większej ilości badań z udziałem ludzi, aby to potwierdzić. Pamiętajmy również, że pokrzywa może być stosowana w tym wskazaniu tylko jako środek wspomagający. NIGDY nie może zastąpić tradycyjnego leczenia. Dodatkowo osoby zażywające leki przeciwcukrzycowe powinny skonsultować jej stosowanie z lekarzem.

Pokrzywa – jakie działania niepożądane może wywołać?

Pokrzywa jest dość bezpiecznym ziołem. Oczywiście w rozsądnych ilościach :). Niestety, u niektórych osób może wywołać działania niepożądane takie jak:

• bóle brzucha,
• zwiększoną potliwość,
• pokrzywkę,
• biegunkę,
• zwiększone ryzyko krwawienia.

Co poza tym?

Zawsze przed włączeniem do stosowanej już terapii jakiegokolwiek produktu roślinnego (również pokrzywy), należy skonsultować ten fakt z lekarzem. Może on bowiem wchodzić w interakcje z innymi stosowanymi przez nas lekami.

Ciekawostki na temat pokrzywy

Włókno z pokrzywy

Zostawiając na chwilę tematy zdrowotne związane z pokrzywą warto jeszcze dodać, o czym niewiele osób wie, że pokrzywa jest jedną z roślin włóknistych występujących w Polsce. Tutaj dostępny jest ciekawy artykuł na ten temat. Warto przy tym podkreślić, że materiały wykonane z włókien pokrzywy są świetną alternatywą dla materiałów syntetycznych, a nawet bawełny. Przede wszystkim pokrzywa, jak już wspomniałyśmy wcześniej, chętnie rośnie praktycznie w każdych warunkach, dlatego do wzrostu nie potrzebuje szkodliwych pestycydów. Poza tym ubrania z niej wyprodukowane są biodegradowalne, a do tego lekkie i delikatne.

Barwnik z pokrzywy

Pokrzywa jest również wykorzystywana do uzyskania zielonego barwnika – chlorofilu. Jej liście można wykorzystać do zabarwiania na kolor zielony, a korzenie – na kolor żółty. W domowych warunkach jest to jednak trudne do przeprowadzenia, bo wymaga długiego gotowania pokrzywy pilnując, aby temperatura nie przekroczyła 100 stopni. W wyższej temperaturze rozkłada się bowiem chlorofil – czyli nasz zielony barwnik.

Wykorzystanie do produkcji kosmetyków

Pokrzywa jest niezwykle ceniona ze względu na swoje właściwości kosmetyczne. Znana jest pewnie większości osób zmagających się ze zmianami trądzikowymi, a to za sprawą swojego działania antybakteryjnego i regulującego wydzielanie sebum. Świetnie sprawdza się również w produktach do pielęgnacji włosów, zwłaszcza tych przetłuszczających się, z łupieżem i wypadających.

Podsumowanie

Pokrzywa to roślina, która pewnie jeszcze niejednokrotnie nas zaskoczy. Z jednej strony uważana jest za trudny do wyplenienia chwast, z drugiej jest jedną z cenniejszych roślin w fitoterapii, która mogłaby być pomocna w leczeniu wielu schorzeń. Przeprowadzone do tej pory badania były niezwykle obiecujące. Nadal jednak czekamy na więcej tych najbardziej wartościowych dowodów, czyli badań klinicznych. Nie musimy jednak czekać bezczynnie. 🙂 Ze względu na to, że pokrzywa jest stosunkowo bezpieczną rośliną możemy ją śmiało włączyć do stosowania w wielu różnych dolegliwościach.

Bibliografia:

Strony internetowe:

• https://www.medicalnewstoday.com/articles/325244.php
• https://www.arthritis.org/living-with-arthritis/treatments/natural/supplements-herbs/guide/stinging-nettle.php
• https://www.webmd.com/vitamins-and-supplements/stinging-nettle-uses-and-risks#1
• http://www.luskiewnik.pl/urtica/opis.htm

Literatura:

• Matławska I., Farmakognozja, AM Poznań, 2008.
• Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa, 1987.
• Pieszak M., Mikołajczak P.Ł., Właściwości lecznicze pokrzywy zwyczajnej (Urtica dioica L.), Postępy Fitoterapii 4/2010, s. 199-204.
• R. L. Johnson, S. Foster, T. Low Dog, D. Kiefer, Przewodnik po ziołach leczniczych. Najbardziej skuteczne rośliny lecznicze świata. National Geographic, s. 263-265

Ostatnia aktualizacja 22.04.2020 r.