Szczepienia to temat dość mocno kontrowersyjny, budzący niesamowicie dużo emocji. Dlatego od razu uprzedzamy, że dzisiejszy wpis będzie dotyczył jedynie obowiązku prawnego. Nie będziemy pisać o szczepieniach od strony medycznej, na to przyjdzie jeszcze czas. Dzisiaj skupimy się tylko na istniejącym obowiązku poddawania dzieci szczepieniom ochronnym. Czyli na tym z czego ten obowiązek wynika, które szczepienia są obowiązkowe i co się dzieje od strony prawnej gdy nie poddamy dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym.
Trochę przepisów
Powszechny obowiązek poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym osób przebywających na terytorium Polski wynika z art. 5 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (pod wpisem podany zostanie link do ustawy). W tym wypadku ustawodawca nie pozostawia nas w niepewności i wprost w ustawie definiuje pojęcie szczepienia ochronnego, ustalając że jest to podanie szczepionki przeciw chorobie zakaźnej w celu sztucznego uodpornienia na tę chorobę.
Zgodnie z ww. ustawą szczepienia ochronne dzielą się na obowiązkowe oraz zalecane. Teraz pozostaje nam jeszcze poszukać odpowiedzi na pytanie, czym są wyżej wymienione choroby zakaźne. Listę tych chorób wraz z grupami osób zobowiązanych do poddawania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym, określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. To właśnie to rozporządzenie wskazuje w § 3, kiedy powstaje obowiązek poddania szczepieniu ochronnemu małoletniego dziecka.
Natomiast szczegółowe informacje o rodzajach szczepionek znajdują się w Narodowym Programie Szczepień Ochronnych. Jest on corocznie modyfikowany tak, aby sprostać aktualnej sytuacji epidemiologicznej. Ogłasza go Główny Inspektor Sanitarny w formie komunikatu w dzienniku urzędowym ministra właściwego do spraw zdrowia. Program na rok 2021 został ogłoszony w 2020 roku i możecie go zobaczyć tutaj.
Wyżej przedstawiono program szczepień na rok 2021 r. Jak widać najwięcej szczepień ochronnych obowiązkowych dotyczy dzieci i to w pierwszym roku życia. Dlatego w dalszej części wpisu będziemy pisać o dzieciach.
Obowiązek szczepień, a Konstytucja.
Uznaje się, że obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym jest realizacją art. 68 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który stanowi, że władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska. Konstytucja nie wskazuje jak państwo ma to zrobić, ponieważ takie szczegóły są już zazwyczaj regulowane na poziomie aktów prawnych niższego rzędu. W przypadku obowiązku szczepień jest to między innymi ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Przyjmuje się, że obowiązkiem państwa określonym przez Konstytucję jest profilaktyczna ochrona społeczeństwa przed chorobami zakaźnymi. W przypadku naszego państwa, ale również szeregu innych państw obowiązek ten realizowany jest poprzez system obowiązkowych szczepień ochronnych.
Procedura szczepienia ochronnego.
Podanie dziecku szczepionki poprzedzone jest badaniem lekarskim, podczas którego lekarz stwierdza, czy nie ma przeciwskazań do jej podania. Jeżeli w trakcie takiego badania lekarz stwierdzi, że dziecko przez dłuższy czas nie będzie mogło poddać się szczepieniu ochronnemu, powinno zostać skierowane na konsultacje specjalistyczne. Data i godzina badania kwalifikacyjnego powinna być odnotowana w dokumentacji medycznej. W dokumentacji powinna być także odnotowana przyczyna niemożności poddania dziecka szczepieniu.
Ponadto art. 17 ust. 9 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi ustanawia obowiązek informacyjny lekarza. Musi on powiadomić o obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym, a także poinformować o szczepieniach zalecanych. Najlepiej, aby fakt poinformowania znalazł odzwierciedlenie w dokumentacji medycznej dla celów dowodowych. Co prawda przepisy nie określają w jakiej formie to powiadomienie ma nastąpić, ustnie czy pisemnie, ale jeśli zostanie złożony podpis pod oświadczeniem, że obowiązek informacyjny wobec danej osoby został spełniony trudniej będzie to podważyć.
Kto odpowiada za niepoddanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym?
Zgodnie z ustawą kodeks rodzinny i opiekuńczy, dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską, ona zaś przysługuje obojgu rodzicom (art. 93 § 1 k.r.o.), czyli każdy z rodziców – zarówno matka jak i ojciec – jest zarówno uprawniony jak i zobowiązany do jej sprawowania. Co oznacza, że każde z rodziców, jeśli sprawuje władzę rodzicielską odpowiada za poddanie dziecka obowiązkowym szczepieniom ochronnym.
Niepoddanie dziecka badaniu kwalifikacyjnemu, czy pozwoli uniknąć odpowiedzialności?
Badanie kwalifikacyjne poprzedza szczepienie. Przed jego dokonaniem lekarz musi bowiem ocenić, czy nie ma przeszkód zdrowotnych do jego wykonania. Mogłoby się więc wydawać, że jeżeli dziecko nie przejdzie badania kwalifikacyjnego to osoby zobowiązane do poddania go szczepieniu ochronnemu unikną odpowiedzialności. W tej sprawie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny i w wyroku z dnia 7 lutego 2018 r., sygn. akt. II OSK 933/16 wskazał, że „niepoddanie dziecka badaniu kwalifikacyjnemu z winy osoby zobowiązanej, nie skutkuje ustaniem obowiązku szczepienia ochronnego; obowiązek zbadania dziecka jest bowiem integralnym elementem procedury szczepienia. Dopiero stwierdzenie przez lekarza przeciwwskazań do szczepienia może uwolnić od wykonania ustawowego obowiązku”.
Inny wyrok NSA z dnia 21 kwietnia 2021, sygn. II OSK 1867/18: „Niepoddanie się badaniu kwalifikacyjnemu jest równoznaczne z niewykonaniem obowiązku poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu. Zatem nie można skutecznie podnosić zarzutu braku wymagalności obowiązku poddania się obowiązkowym szczepieniom, wskazując na brak badania kwalifikacyjnego wynikający wyłącznie z faktu niestawiennictwa w podmiocie leczniczym, pomimo wezwań. Konieczność wykonania takiego badania bezpośrednio przed wykonaniem szczepienia sprawia, że odmowa wzięcia w nim udziału uniemożliwia wykonanie szczepienia.”
Co mnie spotka, jeżeli nie poddam dziecka szczepieniom ochronnym?
Wykonanie obowiązku poddania dziecka szczepieniu ochronnemu zabezpieczone jest przymusem administracyjnym (zastosowanie grzywny) oraz odpowiedzialnością karną regulowaną przepisami ustawy z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń. Art. 115 § 1 Kodeksu wykroczeń określa, że środkiem egzekucyjnym w tym przypadku jest grzywna. Dokładna treść artykułu 115 § 1 i 2:
Art. 115. § 1. Kto, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu przeciwko gruźlicy lub innej chorobie zakaźnej albo obowiązkowemu badaniu stanu zdrowia, mającemu na celu wykrycie lub leczenie gruźlicy, choroby wenerycznej lub innej choroby zakaźnej, podlega karze grzywny do 1 500 złotych albo karze nagany.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, sprawując pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną, pomimo zastosowania środków egzekucji administracyjnej, nie poddaje jej określonemu w § 1 szczepieniu ochronnemu lub badaniu.
Co ma pierwszeństwo, czyli o kolejności działań?
Najpierw zostanie przeprowadzona egzekucja administracyjna, a dopiero potem, jeśli nie przyniesie ona efektów, zostanie wyciągnięta odpowiedzialność karna.
Zadaniem lekarza podstawowej opieki zdrowotnej jest m.in. powiadamianie osoby ubezpieczonej o obowiązku poddania się szczepieniom ochronnym. Następnie, lista osób, które pomimo wezwań nie zgłosiły się z dziećmi na szczepienie przekazywana jest wraz ze sprawozdaniem kwartalnym ze szczepień ochronnych „Nadzór nad kartami uodpornienia” właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu (ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu zobowiązanego). Państwowy powiatowy inspektor sanitarny podejmuje działania przymuszające osoby uchylające się od obowiązku szczepień ochronnych do poddania się szczepieniom.
W przypadku niedopełnienia w oznaczonym terminie ww. obowiązku państwowy powiatowy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie i do osoby uchylającej się od obowiązkowych szczepień ochronnych wysyła się:
- pismo informujące o obowiązku przeprowadzenia zaległych szczepień ochronnych,
- wezwanie do stawienia w punkcie szczepień celem wykonania zaległych szczepień ochronnych,
- upomnienie wzywające do dobrowolnego wykonania obowiązku.
Jeśli dana osoba nadal uchyla się od obowiązku:
- wystawia się tytuł wykonawczy i wniosek do właściwego miejscowo (pod względem miejsca zamieszkania lub ewentualnie miejsca pobytu) wojewody o wszczęcie egzekucji administracyjnej,
- wojewoda ten wydaje postanowienie o nałożeniu grzywny, aby przymusić daną osobę do wykonania ciążącego na niej obowiązku. Na to postanowienie można złożyć zażalenie do Ministra Zdrowia. A jeżeli postanowienie wojewody zostanie przez Ministra utrzymane w mocy, to ewentualnie przysługuje również skarga do Sądu Administracyjnego w Warszawie.
Uwagi: Tytuł wykonawczy nie musi zawierać konkretnej nazwy szczepionki ani jej dawki.
Podsumowanie:
- występują zarówno szczepienia ochronne obowiązkowe jak i zalecane,
- obowiązek poddania się obowiązkowym szczepieniom ochronnym wynika z ustawy, nie wymaga zgody pacjenta
Bibliografia:
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/ – wiedza na temat szczepionek
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/dla-lekarzy/obowiazujace-akty-prawne-dotyczace-szczepien/?strona=4#jak-wyglada-obowiazek-szczepien-w-roznych-krajach – jeśli chcesz wiedzieć więcej o szczepieniach w innych krajach
- http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20082341570 – ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
- http://eli.sejm.gov.pl/eli/DU/2011/1086/ogl – rozporządzenie Ministra Zdrowia z 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych
