Gdybyśmy Was zapytały czego oczekujecie po stosowanych przez Was lekach, pewnie większość z Was zdecydowanie odpowiedziałaby, że skuteczności i bezpieczeństwa. To wydaje się oczywiste. Stosując leki chcemy mieć pewność, że będą wywoływały oczekiwany efekt terapeutyczny i nie będą niebezpieczne dla naszego zdrowia. Właśnie dlatego zanim trafią one do nas pacjentów przechodzą szereg badań i kontroli. Pilnuje się tego, żeby nie miały zanieczyszczeń oraz żeby były czyste mikrobiologicznie i stabilne przez określony czas. Wszystko po to, abyśmy my – pacjenci – mieli pewność, że prawidłowo przechowywane i właściwie stosowane będą wywierać oczekiwany efekt terapeutyczny.
No właśnie piszemy o właściwym przechowywaniu i prawidłowym stosowaniu. Co mamy na myśli? Trzeba zdawać sobie sprawę, że od momentu zakupu leków ciążą na nas – pacjentach – pewne obowiązki. To my zaczynamy być odpowiedzialni za ich właściwie przechowywanie i pilnowanie zarówno ich terminów ważności jak i terminu ich przydatności do spożycia.
Każdy lek ma termin ważności umieszczony na opakowaniu, ale również określony termin przydatności do spożycia liczony od momentu jego otwarcia. Jest to okres, po przekroczeniu którego lek nie powinien być dłużej stosowany. Jest to bardzo ważne, ponieważ jego przekroczenie wiąże się z obniżeniem jakości produktu. Może na przykład dojść do rozłożenia któregoś ze składników. Wtedy w najlepszym przypadku lek nie będzie wywierał oczekiwanego przez nas działania farmakologicznego. Natomiast w najgorszym, mogą wytworzyć się toksyczne związki, mające niekorzystny wpływ na nasze zdrowie. Dlatego tak ważne jest, żeby sprawdzać terminy ważności leków, zapisywać i pilnować terminów ważności po otwarciu oraz systematycznie robić przeglądy domowych apteczek.
Nie martwicie się jednak jeśli uważacie, że nie sposób tego wszystkiego ogarnąć. Zaraz Wam pokażemy jak tego wszystkiego pilnować i utrzymać porządek w apteczce. Ale po kolei.
Gdzie szukać dat ważności leków?
Kwestię tę reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2009 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowań produktu leczniczego i treści ulotki. Zgodnie z nim informację o terminie ważności leku zawsze znajdziemy na jego opakowaniu. Jeśli lek ma zarówno opakowanie zewnętrzne jak i bezpośrednie, termin ważności będzie na pewno umieszczony na obu.
Jak oznaczana jest data ważności?
Często pytacie o to, jak interpretować datę ważności oznaczoną tylko miesiącem i rokiem. Dlatego przypominamy, że są dwa sposoby oznaczania daty ważności:
- pełną datą, poprzez określenie dnia, miesiąca i roku, np. 31.07.2020 r. W tym przypadku termin jest bardzo jasno określony. Pacjent od dnia 1 sierpnia 2020 r. nie powinien już zażywać wskazanego leku.
- miesiącem i rokiem, np. 06.2020 r. W tym przypadku lek ważny jest do ostatniego dnia miesiąca we wskazanym roku. W naszym przypadku lek ważny jest do dnia 30 czerwca 2020 r. Od dnia 1 lipca 2020 r. nie powinien być już zażywany przez pacjenta.
Więcej o lekach i suplementach – zobacz kurs
Termin przydatności leków po otwarciu, a data ważności
Poza datą ważności, drugim ważnym terminem, w kontekście leków jest ich termin przydatności po otwarciu. Przypominamy o nim, bo jest on zupełnie niesłusznie przez wiele osób pomijany. Dlaczego powinniśmy zwracać na niego uwagę? Leki to złożone produkty. Składają się z substancji leczniczych oraz substancji pomocniczych. Na te substancje, mniejszy lub większy wpływ, mogą mieć czynniki zewnętrzne, np. światło, a także sposób w jaki je używamy. Wyobraźmy sobie, że kupiliśmy zawiesinę przeciwgorączkową dla naszego dziecka. Dopóki jej nie otworzymy, będzie ważna do daty wydrukowanej na opakowaniu. Jeśli jednak ją otworzymy, to zaczyna ona mieć kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Nabieramy ją strzykawką, która nie jest jałowa, dotykamy wylotu butelki ręką, na której mogą znajdować się drobnoustroje. Robimy szereg rzeczy, które sprawiają, że nasza zawiesina może bardzo łatwo zostać zanieczyszczona bakteriami. Ponieważ zawiera ona konserwanty przez pierwsze dni lub tygodnie nic się z nią nie powinno stać. Producent zbadał jej stabilność po otwarciu i narażeniu na różne niekorzystne czynniki i uzyskał dane, które pozwoliły mu określić termin po otwarciu, w ciągu którego na pewno będzie stabilna. Poprzez datę przydatności po otwarciu producent daje nam gwarancję, że przez ten czas z lekiem nie powinno się nic złego stać, nie gwarantuje nam jednak, co się z nim stanie po tej dacie.
Dlatego właśnie jeśli chcemy mieć pewność, że nasz produkt będzie stabilny i bezpieczny powinniśmy pilnować daty przydatności po otwarciu. W celu ułatwienia życia pacjentom na wielu opakowaniach leków jest specjalne miejsce do wpisania daty otwarcia, aby o niej nie zapomnieć (przykład poniżej).
Jeżeli nie ma takiego miejsca, datę otwarcia możesz zapisać gdziekolwiek na opakowaniu.
Niestety nie na wszystkich opakowaniach udaje się w czytelny sposób zapisać datę. Co wtedy może ci pomóc? Sięgnij po specjalne naklejki, na których w łatwy sposób umieścisz wszystkie najważniejsze informacje na temat daty przydatności do użycia. Naklejki możesz kupić w tym miejscu
Kiedy szczególnie należy pamiętać o terminie przydatności po otwarciu?
- Krople oczne – w ich przypadku bezwzględnie musimy przestrzegać terminu ważności po otwarciu. Nie ma tu żadnego wyjątku i żadnej taryfy ulgowej. Wszystkie leki stosowane do oczu muszą być jałowe. Najczęściej krople można stosować miesiąc po otwarciu. Z reguły przez taki okres czasu jałowość jest w nich zapewniona przez zawarte w nich konserwanty. Coraz częściej stosowane są już krople, które nie zawierają konserwantów, a jałowość zapewnia im użycie specjalnych systemów. Termin przydatności po otwarciu takich kropli może wynosić nawet 6 miesięcy. Informacja o tym na pewno znajdzie się na opakowaniu.
- Zawiesiny – szczególnie zwracamy uwagę na zawiesiny antybiotyków stosowane u dzieci. Termin ważności widoczny na opakowaniu dotyczy samego suchego proszku. Natomiast musimy zdawać sobie sprawę, że po zmieszaniu proszku z wodą zmieniają się warunki przechowywania takiej zawiesiny. Z reguły powinniśmy przechowywać ją od 5 do 14 dni w zależności od informacji zawartej w ulotce.
- Insuliny – nieotwarte wkłady z insuliną powinno się przechowywać w lodówce w temperaturze 2-8 st. C. Mogą one być w ten sposób przechowywane do upływu terminu ważności znajdującego się na opakowaniu. Jednak po otwarciu takiego wkładu, powinno się go zużyć w przeciągu miesiąca. Po miesiącu niewykorzystany wkład powinno się zutylizować. Więcej o tym, co robić z przeterminowanymi produktami leczniczymi i gdzie je wyrzucać, możecie przeczytać tutaj. W przypadku insuliny bardzo ważne jest również to, żeby nie uległa ona ani zamrożeniu ani przegrzaniu. Trzeba pamiętać, żeby zarówno latem jak i zimą transportować insulinę w specjalnych pojemnikach termoizolacyjnych. Niskie temperatury szkodzą insulinie równie mocno jak wysokie.
- Syropy – terminy przydatności po otwarciu są w tym wypadku bardzo różne. Informację o nich musisz znaleźć na opakowaniu. Trzeba też pamiętać żeby dodatkowo nie skrócić tego terminu poprzez niewłaściwe użytkowanie tych postaci leku np. w wyniku picia syropu wprost z butelki lub wystawiania syropu na działanie światła.
Przykładowo syrop maxipulmon można używać do 3 miesięcy po otwarciu, a syrop supremin do 6 miesięcy. Inny przykład – syrop islandzki – można stosować tylko przez 28 dni po otwarciu butelki.
- Aerozole i krople do nosa i uszu – przykładowo nasivin popularny aerozol do nosa powinien być zużyty do 6 miesięcy po otwarciu, a krople do uszu cetraxal plus nadają się do użycia jedynie do miesiąca po otwarciu.
Termin przydatności po otwarciu = termin ważności
W przypadku niektórych leków, termin przydatności po otwarciu będzie się równał terminowi ważności. Są to następujące sytuacje:
1. W tabletkach i kapsułkach zapakowanych w blistry i przechowywanych w odpowiednich warunkach.
2. W ampułkach zapakowanych w blistry, w przypadku których po otwarciu zużywamy całą pojedynczą ampułkę.
Przechowywanie w kontekście przydatności leku do użycia
Kolejna rzecz, na którą musisz zwrócić uwagę, a która będzie szerzej opisana na blogu to sposób przechowywania leku. To, w jakich warunkach przechowujesz lek ma znaczenie dla jego trwałości. Przez trwałość leku mamy na myśli czas, w którym lek zachowuje swoje pierwotne właściwości, np. zdolność do wywoływania określonego efektu terapeutycznego. Jednym słowem leki, które są niewłaściwie przechowywane, np. na słońcu mogą przestać pomagać, a zacząć szkodzić.
Stosowanie w kontekście przydatności leku do użycia
Sposób korzystania z leku jest również bardzo ważny. To znaczy, jeśli np. Twój lek jest w postaci maści, musisz pamiętać żeby przed jego zastosowaniem umyć ręce lub posłużyć się szpatułką do wyjęcia leku z tubki. Ważne jest również, żeby leki dokładnie zamykać po użyciu.
Co jeśli zgubiłeś ulotkę i nie wiesz jak przechowywać dany lek
Dla własnego zdrowia najlepiej poszukać ulotki leku w Internecie, Obecnie, nie ma chyba leku, którego ulotki byś tam nie znalazł. Niewłaściwe przechowywanie leku może doprowadzić jak już pisałyśmy do rozpadu substancji, z których składa się lek. Wówczas nie możesz mieć pewności, co tak naprawdę zażywasz i czy nie jest to dla Ciebie szkodliwe.
Czy zażycie przeterminowanego leku naprawdę może mi zaszkodzić?
Nie wiemy. Producent ponosi odpowiedzialność za swój produkt w terminie jego ważności. Po tym okresie spożycie leku może Ci nie zaszkodzić, może nawet osiągniesz efekt leczniczy, który chciałeś osiągnąć, ale nikt nie da Ci na to gwarancji, a mówimy o Twoim zdrowiu.
Czy apteka może mi sprzedać przeterminowany lek?
Taka sytuacja nie powinna się zdarzyć. Apteki korzystają z programów komputerowych, które po zeskanowaniu kodu kreskowego wskazują datę ważności leku. Sprzedaż takiego leku powinna być zablokowana.
Szczególnie ważne:
- Postaw na lekowy minimalizm. Nie potrzebujesz kilku syropów wspierających odporność. To tak nie działa. Przy mniejszej ilości leków łatwiej będzie Ci zapanować nad wszystkimi terminami z nimi związanymi.
- Przechowuj leki zgodnie z informacjami zawartymi w ulotce lub na opakowaniu leku.
- Przechowuj leki w oryginalnym opakowaniu, tak żeby mieć dostęp do daty ważności, daty otwarcia, ale również numeru serii leku itp. Jeśli lek zostanie wycofany z obrotu lub wstrzymany w obrocie, będziesz wiedział żeby go nie używać.
Jak wypełniać organizery do apteczek?
Organizery do pobrania znajdziesz na końcu wpisu. Do wypełnienia masz 4 pola.
W pierwszej kolumnie wpisujesz nazwę leku, jego postać oraz serię. To ważne dane z punktu widzenia ewentualnego wycofania danego leku z obrotu przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego.
W drugiej kolumnie wpisujesz datę ważności leku, którą znajdziesz na opakowaniu.
W trzeciej kolumnie wpisujesz datę otwarcia leku. Następnie sprawdzasz jak długo Twój lek jest ważny po otwarciu. Jeśli 2 tygodnie, to dodajesz do daty otwarcia dwa tygodnie i w ten sposób powstałą datę umieszczasz w czwartej kolumnie.
Teraz wystarczy Ci jeden rzut oka na listę, żeby wiedzieć, które produkty już nie nadają się do spożycia. Rzetelne prowadzenie tych list pozwoli Ci zaoszczędzić mnóstwo czasu, a także pieniędzy.
Podsumowanie
Jak widzisz domową apteczkę trzeba regularnie przeglądać nie tylko pod kątem terminów ważności leków, ale również ich przydatności po otwarciu. Najlepiej datę otwarcia zanotować od razu na opakowaniu. Lepiej nie łudzić się, że ją zapamiętamy. Co jednak w sytuacji gdy nasza apteczka zawiera duże ilości leków i łatwo nam się w tym pogubić? Warto mieć wtedy specjalny notes, w którym będziemy notowali wszystkie posiadane przez nas leki wraz z terminami ważności i terminami przydatności po otwarciu. Wtedy zdecydowanie łatwiej nam będzie utrzymać porządek w naszej apteczce.
Te wpisy mogą Ci być potrzebne:
Bibliografia:
- Jachowicz Renata (red. Naukowa), Farmacja Praktyczna, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2016
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2009 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowań produktu leczniczego i treści ulotki
Organizery do pobrania:
Ostatnia aktualizacja: 04.05.2020 r.
