Anemia z powodu niedoboru żelaza

Wydaje się, że żyjemy w czasach, w których niedobory żywieniowe nie powinny się zdarzać. W końcu sklepowe półki uginają się od towarów. Codziennie możemy kupić niemal wszystko o każdej porze dnia i nocy. Dlaczego więc tak dużo osób zmaga się z anemią z powodu niedoboru żelaza?

Okazuje się, że jakość kupowanych przez nas produktów spożywczych często pozostawia wiele do życzenia. Wybierając wysoko przetworzoną żywność często narażamy się na niedobory niezbędnych nam do życia witamin i składników mineralnych. W przypadku niedoboru żelaza warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że nie musi ono wcale być spowodowane prostymi błędami żywieniowymi.

Czego dowiecie się z tego wpisu?

• dlaczego niedokrwistość z niedoboru żelaza u mężczyzn zazwyczaj wymaga pogłębionej analizy,
• dlaczego badanie poziomu żelaza we krwi nie zawsze jest efektywne i miarodajne,
• jakie produkty są bogate w żelazo oraz
• jakich produktów spożywczych należy unikać przy problemach z niedoborem żelaza.

Jakie wyniki badań mogą świadczyć o niedokrwistości z niedoboru żelaza?

Istnieje bardzo wiele potencjalnych przyczyn niedokrwistości. Czasem może być ona nawet objawem poważniejszych chorób, dlatego zawsze gdy wyniki znacznie odbiegają od normy warto się udać do lekarza. Może się bowiem okazać, że przyjmując preparaty żelaza na własną rękę tylko maskujemy objawy.

Warto wiedzieć, że już wyniki zwykłej morfologii mogą nam zasugerować, że mamy do czynienia z niedokrwistością z niedoboru żelaza.

Występuje ona gdy:

• MCV, czyli średnia objętość krwinek czerwonych < 80 fl (femtolitrów)
• MCH, czyli średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej <27 pg
• Hb (hemoglobina) <13 g/dl u mężczyzn i 11,5 g/dl u kobiet.

Kiedy mogą wystąpić niedobory żelaza?

• Gdy nie dostarczamy go organizmowi w odpowiednich ilościach. Najczęściej się to zdarza gdy mamy źle zbilansowaną dietę wegetariańską. Pamiętajmy, że najlepiej przyswajalne żelazo hemowe występuje w produktach zwierzęcych. Dlatego w przypadku diety wegetariańskiej musimy szczególnie zadbać o właściwą podaż tego pierwiastka z dietą.
• Gdy następuje jego przewlekła utrata. Kiedy ma to miejsce? Gdy występują krwawienia z przewodu pokarmowego, krwawienia z hemoroidów, długie i obfite miesiączki, a także wtedy gdy w za dużych dawkach, albo w sposób niekontrolowany stosujemy leki przeciwkrzepliwe.
• Gdy mamy osłabione wchłanianie żelaza. Dzieje się tak w celiakii, po zabiegach bariatrycznych, przy długotrwałym stosowaniu inhibitorów pompy protonowej (są to bardzo popularne leki stosowane osłonowo przy lekach przeciwbólowych, w chorobie wrzodowej, czasem przy zgadze). Wchłanianie żelaza osłabiają również liczne produkty spożywcze takie jak: herbata, kakao, kawa czy nabiał. Za to wzrost wchłaniania tego pierwiastka występuje podczas spożywania go wraz z witaminą C i produktami ją zawierającymi.
• Gdy występuje u nas zwiększone zapotrzebowanie na żelazo. Ma to często miejsce w okresie ciąży i karmienia piersią.
• Gdy mogą u nas wystąpić zaburzenia wykorzystania żelaza. Dzieje się tak czasami w chorobach przewlekłych. Mamy wtedy zasoby tego pierwiastka, ale nasz organizm ma problem z jego wykorzystaniem. W takim przypadku podawanie leków lub suplementów żelaza w niczym nam nie pomoże, bo organizm i tak nie jest w stanie z tego skorzystać.
• A także podczas urazów, porodu czy honorowego oddawania krwi.

Kto potrzebuje więcej żelaza?

Zwiększone zapotrzebowanie występuje u kobiet obficie miesiączkujących, będących w ciąży oraz karmiących piersią, a także u honorowych dawców krwi.

Czym jest utajony niedobór żelaza?

Zanim sobie to wyjaśnimy warto wiedzieć gdzie w naszym organizmie znajduje się żelazo. Przeciętny człowiek ma go około 4 g. W uproszczony sposób można powiedzieć, że z tego:

• 2,5 g znajduje się we krwi
• 1 g jest zmagazynowany (głównie odpowiada za to białko ferrytyna)
• 0,5 g znajduje się w łańcuchu oddechowym i w wielu enzymach

Utajony niedobór polega na tym, że wyczerpane są magazyny żelaza (co objawia się niskim poziomem ferrytyny) oraz występuje niski poziom tego pierwiastka w cytochromach i mioglobinie natomiast sam poziom żelaza we krwi i morfologia są w tym przypadku prawidłowe.

Dlaczego warto badać poziom ferrytyny? Badanie to pozwoli nam dowiedzieć się jakie mamy zapasy żelaza w organizmie. Jest to istotne ponieważ, sam poziom tego pierwiastka we krwi jest zmienny w ciągu doby.

Jak wygląda dystrybucja żelaza w organizmie?

Większość żelaza (około 60-70%) przyłącza się do hemoglobiny – białka transportującego tlen do wszystkich komórek i odbierającego od nich dwutlenek węgla, kolejne około 6% znajduje się w mioglobinie mięśniowej – białku magazynującym tlen w mięśniach, a kolejne około 6% znajduje się w łańcuchu oddechowym i licznych enzymach. Pozostałe 20-30% żelaza przyłącza się do białek magazynujących czyli ferrytyny i hemosyderyny.

Dzięki temu widzimy w jak wielu procesach żelazo uczestniczy i jak bardzo jego niedobory mogą wpływać na cały nasz organizm.

Żelazo, a dieta czyli w jaki sposób dostarczyć organizmowi odpowiednie ilości tego pierwiastka?

Podstawowe pojęcia – żelazo hemowe, a niehemowe?

Żelazo hemowe to żelazo występujące w hemoglobinie i mioglobinie, a ponieważ hemoglobina i mioglobina występują nie tylko u ludzi, ale również u zwierząt, żelazo hemowe to żelazo znajdujące się w produktach mięsnych. Pewnie nie raz słyszeliście, że produkty mięsne zawierają lepiej przyswajalne żelazo i jest to prawda, wchłania się ono na poziomie około 25%. Żelazo hemowe może być bezpośrednio wchłaniane przez komórki jelitowe. Proces ten jest wydajny i co bardzo ważne nie zależy od kwasowości żołądka. Bardzo często możemy również usłyszeć, że dobrym źródłem żelaza jest wątróbka i to również jest prawda, bo żelazo głównie magazynowane jest właśnie w wątrobie.

Żelazo niehemowe to żelazo występujące między innymi w roślinach. Wchłania się ono zdecydowanie gorzej, bo w zaledwie około 2-5%. Wchłanianie żelaza niehemowego jest dość skomplikowane i na ten proces wpływ ma kwasowość żołądka. Musimy pamiętać, że organizm ludzki nie ma mechanizmu aktywnego usuwania nadmiaru tego pierwiastka, dlatego ściśle kontroluje wchłanianie w dwunastnicy żelaza niehemowego.

Jakie są naturalne źródła żelaza?

• wątróbka,
• jajka,
• ryby,
• nasiona roślin strączkowych (fasola, soczewica),
• suszone owoce (morele),
• nasiona (sezam, słonecznik).

Produkty, które osłabiają wchłanianie to również:

• herbata,
• kawa,
• nabiał, a właściwie występujący w nim wapń

Czy osoby cierpiące na niedobory żelaza powinny zrezygnować z kawy?

Jeśli niedobór wynika ze złego wchłaniania lub jego niedostatecznej podaży, to zdecydowanie powinniśmy ograniczyć picie kawy, herbaty itp., zwłaszcza wtedy kiedy spożywamy produkty bogate w żelazo. Szacuje się, że czas jaki powinien upłynąć od zjedzenia takich produktów, a spożycia kawy powinien wynosić od około 2 do 3 godzin.  

Co poprawia wchłanialność żelaza?

Warto jest łączyć pokarmy bogate w żelazo z tymi zawierającymi witaminę C. Poprawia ona jego wchłanialność. Źródłem witaminy C są cytrusy, truskawki, czarne i czerwone porzeczki oraz maliny.

Jakie objawy świadczą o niedokrwistości z niedoboru żelaza?

• sucha, blada skóra oraz zajady,
• wypadające włosy,
• łamliwe paznokcie,
• zaczerwienienie i wygładzenie języka,
• zaburzenia połykania,
• często występujący u dzieci objaw, czyli apetyt na takie rzeczy jak piach czy kreda,
• zmęczenie, osłabienie siły mięśniowej – to objawy spowodowane tym, że żelazo wchodzi w skład mioglobiny występującej w mięśniach.

Jakie badania i testy najlepiej wykonać i o czym świadczą?

• wspomniana wcześniej morfologia – pamiętajmy, aby wykonać ją na czczo.
• stężenie żelaza w surowicy krwi norma to: 70-150 µg/dl – musimy jednak pamiętać, że jest to bardzo zmienny wskaźnik. Jego stężenie może wykazywać dobową zmienność nawet do 40% (m.in. wzrastać po spożyciu pokarmów bogatych w żelazo) i nie odzwierciedla ono zapasów tego pierwiastka w organizmie.
• całkowita zdolność wiązania żelaza (TIBC). Norma to:  250 – 450 µg / dL. Podniesiona TIBC jest charakterystyczna dla niedokrwistości z niedoboru żelaza.
• krzywa żelazowa – mieliście kiedyś robiony test doustnego obciążenia glukozą? Na tej samej zasadzie działa test doustnego obciążenia żelazem. Polega on na tym, że najpierw mierzymy poziom żelaza na czczo. Następnie podajemy odpowiedni preparat żelaza i znowu mierzymy jego poziom, tylko tym razem po 1h, 2h, 3h po podaniu. Po co nam ten test? Jeśli stężenie po podaniu prawie się nie zmienia i wykres przedstawia prawie płaską linie – może to świadczyć o zaburzonym wchłanianiu żelaza. W takich sytuacjach doustna suplementacja tego pierwiastka nie ma sensu.
• stężenie ferrytyny w surowicy krwi – norma to: 15-300 mcg/l. To ono tak naprawdę najwięcej nam powie o niedoborze żelaza. Pamiętajmy, że jeśli wynik jest jednocyfrowy oznacza to, że na pewno mamy do czynienia z niedoborem żelaza. Jeśli natomiast wynik jest wysoki – nie świadczy to na pewno o tym, że tych niedoborów nie ma. Ferrytyna jest bowiem białkiem ostrej fazy, więc rośnie również w stanach zapalnych.

Czy warto suplementować żelazo, zwłaszcza u dzieci, na wszelki wypadek?

Nie ma zaleceń, aby trzeba było suplementować żelazo na wszelki wypadek. Zwłaszcza jeśli chodzi o dzieci. Wyjątkiem są te urodzone z małą masą urodzeniową oraz wcześniaki. Suplementację, w tych wypadkach należy prowadzić pod okiem lekarza neonatologa.

Wykonałam badania i mam stwierdzony niski poziom żelaza – co najlepiej zrobić?

Najlepiej skonsultuj się z lekarzem. W przypadku niedoborów, zwłaszcza dużych, sama dieta może nie wystarczyć. Poza tym tak jak wspomniałyśmy być może potrzebna będzie dokładniejsza diagnostyka, bowiem niedokrwistość może być również objawem poważniejszych chorób.

Podsumowanie

Co chciałybyśmy żebyście zapamiętali z tego artykułu?

• Przede wszystkim, że niedokrwistość z niedoboru żelaza u mężczyzn wymaga z reguły zwiększonej czujności i pogłębionej diagnostyki.
• Sama morfologia i badanie poziomu żelaza najczęściej nie są wystarczające, bo stężenie poziomu tego pierwiastka we krwi może się bardzo wahać w przeciągu doby i nie odzwierciedla ono poziomu tego pierwiastka w organizmie.
• Leki zmniejszające kwasowość żołądka, a także kawa, herbata i nabiał mogą zmniejszać wchłanianie tego pierwiastka.
• Jeśli przyjmujemy żelazo przez długi czas i nie widać efektów – warto wykonać krzywą żelazową i przekonać się czy nie mamy problemów z zaburzonym wchłanianiem żelaza.
• Bardzo dużo o niedoborach żelaza powie nam stężenie ferrytyny, ale tutaj również musimy uważać, bowiem jej wysoki poziom wcale nie musi oznaczać, że niedokrwistości nie ma.
• Interpretacja wyników badań w przypadku niedokrwistości nie jest łatwa. Dlatego zawsze warto z wynikami badań udać się do lekarza.

Zobacz również:

1. Anemia – problem co trzeciej młodej kobiety

2. Witamina D – brać czy nie brać

3. Pokrzywa zwyczajna – zwykła roślina o niezwykłych właściwościach

4. Żelazo w diecie sportowca